Album uit Nederlands koloniale verleden

Suriname & Indonesië (en Japan). Een fotoalbum uit het Nederlandse koloniale verleden

door Carl Haarnack

De vroegst bekende foto uit Suriname bevindt zich in het Rijksmuseum. Op deze daguerreotypie zien we Maria Louise de Hart, dochter van een gemanumitteerde slavin en de joodse plantage-eigenaar Mozes-Meijer de Hart. Naast haar zit haar echtgenoot Johannes Ellis. In vergelijking met foto’s uit voormalig Nederlands-Indië zijn vroege foto’s uit Suriname bijzonder schaars. Daarom zijn ze vrijwel altijd, als ze überhaupt al ergens te koop worden aangeboden, peperduur.  


Het echtpaar De Hart-Ellis, foto (waarschijnlijk) J.L. Riker, 1846, collectie Rijksmuseum

In 2021 bezocht ik Dialogue, een fotobeurs voor ‘vintage’ fotografie in Amsterdam. Zoals altijd was ik voor mijn Buku Bibliotheca Surinamica-collectie op zoek naar oude foto’s uit Suriname. Aangezien ik op de hele beurs niet één enkele foto uit Suriname kon vinden, besloot ik tot de aanschaf van een unieke collectie foto’s uit Curaçao uit de periode 1890-1900, van de fotostudio Soublette et Fils, gevestigd aan de Waterkant in Otrobanda, Willemstad. Daarover wellicht een andere keer meer.

Een kolossaal fotoalbum
Ik raakte op de fotobeurs in gesprek met een fotografieverzamelaar uit Reeuwijk. Hij vertelde me dat hij een groot fotoalbum in zijn collectie had met onder andere foto’s uit Suriname. Hij was vooral een verzamelaar van foto’s uit Nederlands-Indië, maar hij was er nog niet aan toe om afstand te doen van dít album. Hij beloofde me te bellen zodra dat zou veranderen. Er ging meer dan een jaar voorbij, maar toen ik een uitnodiging kreeg om het album te komen bekijken, zat ik binnen een uur tegenover een van de mooiste fotoboeken met foto’s uit Suriname die ik ooit had gezien. Het kloeke album meet 50 x 34 cm en weegt meer dan vijf kilo. Het bevat maar liefst 121 foto’s: 69 uit Suriname, 34 uit voormalig Nederlands-Indië en 18 uit Japan. De foto’s zijn naar schatting gemaakt in de periode 1903-1925.


Om met foto’s uit Japan te beginnen: die zijn 26,5 cm en 21 cm breed. Waarschijnlijk zijn ze gemaakt op de 5^e Industriële Tentoonstelling in Osaka, die in 1903 werd gehouden. We zien hier voornamelijk foto’s van het ‘Netherlands India Pavilion’, waar onder meer agrarische- en ambachtelijke producten, houtsnijwerk en textiel uit Indië werden getoond. De foto’s uit wat nu Indonesië heet, verschillen sterk in afmetingen: de kleinste is 6 x 6 cm, de grootste 29 x 21 cm. We zien hier landschappen, restanten van de oude Bima-tempel (Candi Bima, Jawa Tengah) en koloniale familiefoto’s.


Zo is er een grote foto van een groep van negen Indo-Europese dames en één Hollandse voor een geschilderd achtergronddoek. Op andere foto’s zien we een Nederlandse familie. Interessant genoeg herkennen we een aantal mensen die we ook terugvinden op de foto’s uit Suriname. Dit moet de sleutel zijn om te achterhalen wie dit album heeft samengesteld.  

Bijzondere kwaliteit
De Suriname-foto’s zijn van een bijzondere kwaliteit. We herkennen foto’s uit de studio van Augusta Curiel (Paramaribo, 1873 – Paramaribo, 1937). Zij maakte foto’s, ondersteund door haar zus Anna Curiel (1875 – 1958), vanaf 1904 tot aan haar dood in 1937. Hun studio bevond zich in de Domineestraat in het hartje van Paramaribo.


Indrukwekkend is de foto van een Creools bruidspaar uit Coronie (datering 1910). Deze foto werd gebruikt voor de cover van het boek Surinaamse Emancipatie 1863 Coronie van Helstone, Ten Hove en Hoogbergen (Bronnen voor de studie van Suriname, deel 28. Amsterdam, 2009). Nog bijzonderder zijn de originele foto’s waarvan prentbriefkaarten zijn gemaakt.


In het album vinden we de originele foto die de cover siert van het onlangs gepubliceerde boek Groeten uit Paramaribo. Suriname in 500 oude prentbriefkaarten (Amsterdam: Terra, 2023).


Ook bevat het album een foto van kinderen die voor het kindertehuis Saron poseren, die eveneens als ansichtkaart in dit boek te vinden is.


Het fotoboek moet afkomstig zijn van een familie uit de beter gesitueerde kringen in Suriname (en Indonesië). Er is namelijk een aantal foto’s opgenomen die gemaakt zijn in de Koloniale Staten.


Bijzonder zijn de foto’s van het interieur van het toenmalige Gouvernementspaleis, nu Presidentieel Paleis. Navraag bij architect Philip Dikland in Paramaribo, de specialist bij uitstek op het gebied van ‘gebouwd erfgoed’ van Suriname, leert dat er nauwelijks foto’s bestaan van de binnenkant van het paleis in de periode 1905-1915. Van de cassetteplafonds en de houten lambrisering aan de wanden is naar verluidt veel verloren gegaan.


Op een aantal foto’s herkennen we Pieter Hofstede Crull (1862-1925, hierboven derde van links), die in 1891 tot rechter in Suriname werd benoemd. Tot tweemaal toe, in 1908 en 1911, werd hij tot waarnemend gouverneur benoemd. Die foto’s zijn gemaakt ter gelegenheid van een huwelijksfeest in Paramaribo. Van de hier aanwezigen zien we een aantal mensen terug op de foto’s van huiselijke taferelen in Indië.


We zien ook parades voor het gouvernementspaleis, festiviteiten in en rond de Sociëteit Het Park, een plek die alleen voor de notabelen en de fine fleur van Suriname toegankelijk was.
In de literatuur vinden we genoeg voorbeelden van de historische banden tussen Suriname en Indonesië, die uiteraard via Amsterdam of Den Haag liepen. Er zijn Nederlandse families met bezittingen in Indië geweest die ook plantages en slaven in Suriname bezaten. Tussen 1890 tot vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden tienduizenden Javanen als contractarbeiders naar Suriname gestuurd. Hooggeplaatste ambtenaren in Nederlands-Indië wisselden in de negentiende en twintigste eeuw standplaats Batavia (het huidige Jakarta) schijnbaar moeiteloos in voor een verblijf in Paramaribo.

Oproep
De familie aan wie dit fotoalbum ooit toebehoorde, past ongetwijfeld in die laatste categorie. Ik doe hierbij een beroep op genealogen, historici en fotografiespecialisten op het gebied van Suriname en Indonesië om te helpen hen of anderen die op de foto’s te zien zijn te identificeren – u kunt contact opnemen via haarnack@gmail.com. Het zou ons inzicht en begrip in die boeiende driehoek Suriname, Indonesië en Nederland weer een stapje verder helpen.








Alle hierboven getoonde foto’s behoren tot de collectie Buku Bibliotheca Surinamica.