Suriname in ansichtkaarten

Suriname in oude ansichtkaarten: de oogst van Carl Haarnack

door Esther Wils

Aanvankelijk was het bijvangst tijdens zijn zoektocht naar (oude) boeken over Suriname, maar allengs werd het verzamelen van ansichtkaarten een doel op zich voor Carl Haarnack. Tijdens de boekpresentatie op 1 juli jl. vertelde hij interviewster Ellen Ombre dat hij als jongen gefascineerd raakte door het land van zijn moeder, maar dat hij daar nauwelijks iets over kon vinden in bibliotheken en boekwinkels. Dat leidde tot een extra verwoed speuren op markten en veilingen, en uiteindelijk tot zijn uitzonderlijke collectie, gepresenteerd op de website Buku Bibliotheca Surinamica. Deze zomer komt Haarnack met twee indrukwekkende uitgaven, te beginnen met Groeten uit Paramaribo. Suriname in 500 oude prentbriefkaarten, opgedragen aan zijn moeder en de zes voormoeders voor haar, van wie de oudste, Princes, werd geboren rond 1770.

Een feest voor het oog
De exemplaren in het boek komen uit de hoogtijdagen van de prentbriefkaart: tussen 1890 en 1940, toen er in Suriname zo’n duizend zijn gemaakt. Een kleine vijfhonderd daarvan zijn op royaal formaat afgedrukt, voornamelijk uit de eigen collectie van Haarnack, aangevuld met een handvol topstukken van andere verzamelaars. Een voor een zijn de kaarten meer dan het bekijken waard; net als degenen die ze destijds ontvingen, krijgt de kijker anno 2023 een veelkleurig beeld van het land en zijn bewoners, in hoofdstukken over de straten van Paramaribo, de voornaamste gebouwen, plantages, beroepen, wijzen van transport, voedingsmiddelen en markten, feesten, religie, het ‘binnenland’ en vooral ook: de mensen, in studio- en minder geposeerde portretten. Dat het hier om een commercieel product gaat, dat een rooskleurig beeld uitdraagt, is duidelijk, maar dat maakt de foto’s niet minder interessant – en het blijven uiteindelijk échte straten, échte huizen (van koloniale villa’s tot arbeidershuisjes), échte mensen.
Mij viel op dat die mensen, ook degenen die als ‘type’ geportretteerd zijn, vergeleken bij de beelden die ik ken uit Indië, relatief vaak lachend op de foto staan. Dat levert aantrekkelijke plaatjes op, vooral van vrouwen en kinderen. (Zijn we verplicht te denken dat die allemaal geflatteerd zijn?)


Suriname. Het hoofdvoedsel (Bananen). Suriname No.192. Lichtdruk in kleur. Paramaribo, Eugen Klein [circa 1916].

Haarnack vertelde Ombre dat hij zijn kaarten tegenwoordig met hulp van internet en antiquarische webwinkels over de hele wereld vindt. Onderstaande kaart is in 1911 verstuurd naar Japan, dat is toch frappant: wat had de afzender met die Japanner te maken? Wat heeft meneer Otomune van de Marrons op de foto gevonden?


Boschnegers uit voor inkoopen te Paramaribo. Eigendom van Eugen Klein, Paramaribo. Lichtdruk in kleur. [Paramaribo, circa 1911] Verstuurd in 1911 aan ‘mr. G. Otomune, Osaka, Japan’.

Er komt in het boek ook een enkele ‘koloniaal’ langs, en wat mij betreft staan ook die in een positief daglicht. Wat te denken van de hernhutters die op hun scholen duizenden kinderen onderwezen en de zorg op zich namen voor zieken en weeskinderen? Ja, ze legden hun wereldbeeld op, maar je wilt wel geloven dat er mensen bij waren die dat met een warm hart deden – zie onderstaande mevrouw Legene, omringd door de wezen die ze verzorgde en opleidde.


Mrs. Legene with some East Indian Children. The Orphanage, Dutch Guiana. Lichtdruk. [ New York, Brooklyn] Moravian Missions, Postcards of Quality. The Alberttype Co. [circa 1935]. Het blonde meisje is ‘tante Annie’, de oudste zus van de vader van prof. dr. Susan Legene (VU).

Aanleiding voor mij om eindelijk eens het boek te gaan lezen dat me al jaren uit de boekenkast aanstaart: Suriname, land mijner dromen van P.M. Legêne. Want dat is de uitwerking van al die interessante plaatjes, waarbij summiere uitleg wordt gegeven. De hoofdstukken zijn voorzien van korte inleidingen, de afbeeldingen zijn beschreven zoals u hier onder de kaarten ziet, en die prikkelen de nieuwsgierigheid.
Zo is er van de honderden plantages in Suriname heel weinig overgebleven; we zien dat dezer dagen ook in de vele documentaires van Surinamers op zoek naar hun roots, waarin zij op overwoekerd terrein wat verloren om zich heen staan te kijken. Op de ansichtkaarten krijgen we dan toch even een blik in de tijd – vooral op de vaak fraaie landhuizen, zeker niet op zware arbeid. De kaart hieronder laat (behalve de gestempelde postzegel, destijds op de voorkant geplakt) ook een ander typisch Surinaams fenomeen zien: de odo, een spreekwoord, waarvan er in het boek meermaals voorbeelden op de kaarten geciteerd worden. Hier staat: ‘So langa joe no koti abra, joe no moe kosi kaiman’, wat zoveel betekent als ‘Zolang je de rivier niet over bent, moet je de kaaiman niet uitschelden’.


Plantage Jachtlust Cacaodrogerij. Suriname. 9. Lichtdruk. Paramaribo, Bromet & Co. [1900]. Met een op de kaart geschreven odo: ‘So langa joe no koti abra, joe no moe kosi kaiman.’

Dit is maar een kleine greep uit de veelheid aan boeiende beelden en de vragen en associaties die ze oproepen. Luister voor meer achtergrond bij het boek naar een interview met de sympathieke, bescheiden maar o zo geleerde Carl Haarnack op NPO 1, Spraakmakers.

Steendrukken
Haarnacks tweede, al even spectaculaire uitgave van deze zomer verschijnt op 29 augustus en draagt de titel Reis naar Suriname. Beschrijving van de Nederlandse bezittingen in Guyana, een vertaling en facsimile-uitgave van het enorme, schitterende boek van Pierre Jacques Benoit uit 1839-1840 – de bezoekers van de presentatie konden het al even aanschouwen, met de honderd kleurige steendrukken die erin staan. Haarnack en zijn collega Garrelt Verhoeven bespreken in hun inleiding onder andere de betekenis en de betrouwbaarheid van dit boek voor de beeldvorming van Suriname en de slavernij aldaar. Tot eind november geldt een actieprijs, dus laat het u niet ontgaan!

Carl Haarnack, Groeten uit Paramaribo. Suriname in 500 oude prentbriefkaarten, Terra, gebonden, € 39,99
Pierre Jacques Benoit, Reis naar Suriname. Beschrijving van de Nederlandse bezittingen in Guyana, facsimile-uitgave en vertaling (door Ger Leppers) van Voyage à Surinam, ingeleid door Carl Haarnack en Garrelt Verhoeven, Terra, gebonden, € 79,- (actieprijs tot 30 november 2023)