Indische verzetsstrijdster geëerd

door Herman Keppy

De bouw van het Anda Kerkhoven Centre aan de Antonius Deusinglaan in Groningen is vrijdag 18 maart van start gegaan. Het gebouw van het Universitair Medisch Centrum Groningen wordt vernoemd naar de Indische Anda Kerkhoven. Zij is de enige studente uit Groningen die in WO2 werd geëxecuteerd.

Melisande Tatiana Marie Kerkhoven, roepnaam Anda, is het kleinkind van een van de hoofdpersonen van Heren van de thee, Eduard Kerkhoven, en zijn 'njai' (concubine) Goei La Nijo, een peranakan Chinese. Anda, heeft zich in 1938 ingeschreven al student medicijnen aan de Universiteit Groningen. Zij heeft gekozen voor deze universiteit omdat men haar heeft verzekerd dat zij hier geen vivisectie hoeft uit te voeren. De hele mannelijke kant van haar familie is gek op jagen, maar Anda wenst dieren geen leed te berokkenen. Zij is vrij donker en dat valt op in Groningen. Zij ontpopt zich als een geliefd model voor jonge kunstenaars als Johan Dijkstra en Bas Galis. Die zijn net als zij een beetje links, socialistisch, dat trekt meteen. Anda woont boven een fietsenwinkel in de Oude Kijk in ’t Jatstraat 20. Daar schrijft ze, nauwelijks twintig jaar oud, kritische artikelen voor het lokale studentenblad Der Clercke Cronike over allerlei onderwerpen, veelal politiek gericht, ook tegen het fascisme. Een citaat uit een artikel van haar in dat blad in 1939 schetst het beeld van hoe zij zich in de oorlogsjaren zal opstellen:
'Geen tyran zal mij kunnen dwingen, hem te gehoorzamen maar evenmin om moreel zelfmoord te plegen door tegen hem of zijn slaven strijdmethoden te gebruiken die ik verafschuw.'
Pacifiste Anda Kerkhoven sluit zich aan bij de groep onder leiding van Gerrit Boekhoven, die verzet wil plegen, maar niet voornemens is de wapens op te nemen tegen de Duitsers. Boekhoven heeft een drukkerij, dus dat is makkelijk als je bonnen en persoonsbewijzen wilt vervalsen. Anda distribueert die bonnen en ze typt ook illegale vlugschriften uit. De bonnen zijn bestemd voor mensen die onderduikers verbergen.
Huisgenoot Karel Hendriks beschrijft Anda in de oorlogsjaren:
'Ziet U haar daar lopen in haar schamele kleding en op haar afgetrapte schoenen, haar eeuwige tas om de nek, een glimlach op haar gezicht? Ze moet zeker aan wat prettigs denken, ze kan nog een mens helpen. Ze lacht niet om de kleinzielige wereld om haar heen; anderen lachen wel om haar uiterlijk, niet wetende, dat daar een van de grootste mensen loopt; want vrienden, helpen om te helpen, zonder eigenbaat, zonder op eerbetoon te rekenen, is zeldzaam. Om een eenvoudig voorbeeld te noemen. Wanneer zij nu nog leefde, zou zij een NSB-er, die in nood verkeerde, zeker helpen; ik geloof zelfs, dat zij de menschen die haar gemarteld hebben, nog zou helpen, wanneer ze haar dat zouden vragen. Haar vertrouwen in het goede van de mens was geweldig groot en haar gevoel voor vrijheid en onafhankelijkheid, voor waarheid en rechtvaardigheid was zo sterk ontwikkeld dat zij zelden begrepen werd.'
De groep van Boekhoven wordt verraden. Op 27 december 1944 vallen vier mannen het huis binnen van een van zijn medewerkers, Karel Hendriks, waar Anda op dat moment woont en treffen er belastend materiaal aan, waaronder waarschijnlijk veel distributiebonnen, bonkaarten en (valse) identiteitsbewijzen. Anda belandt in het beruchte Scholtenhuis in Groningen waar de verhoren plaatsvinden. Zij valt ten prooi aan de psychisch gestoorde sadist Zacharias Sleijffer, een Hollander overigens. In Het Parool verschijnt een paar maanden na de bevrijding, op 21 juli 1945, het verslag van een ooggetuige:
'Men bewerkte haar met gummistokken, keer op keer, totdat de huid van haar rug zwart zag van de onderhuidse bloedingen; als ze in zwijm viel, stuurde men de daartoe opgehitste honden op haar af, en als ze dan weer was bijgekomen, viel de gummistok opnieuw. Men stopte Anda afwisselend in hete en koude baden; en op al deze folteringen volgde dan een verblijf in de donkere strafcel, dagenlang zonder eten of drinken.'
Samen met Gerrit Boekhoven is Anda de dag vlak voor de bevrijding van Groningen gefusilleerd bij de Oostbroekweg op de grens van Haren en Glimmen. Zij is de enige studente in Groningen die dat lot treft. Aan de andere kant van de wereld, in Indië, verschijnt Anda op die 19e maart in de droom van haar moeder Connie. In die droom heeft Anda een doek voor haar ogen. Ze schreeuwt: ‘Mama, ze hebben me blind gemaakt!’ Connie schrikt wakker en vertelt haar omgeving: ‘Ik geloof dat mijn dochter niet meer leeft.’

Bovenstaande tekst is ontleend aan het hoofdstuk Kinderen van de thee in het boek Zijn jullie kerels of lafaards van Herman Keppy, uitgeverij West 2019.
Afbeelding bovenaan: Anda Kerkhoven, geschilderd door tijdgenoot Johan Dijkstra
Hieronder: Vincent Kerkhoven ijverde jarenlang voor erkenning van zijn tante, jammer dat hij dit niet meer meemaakt.